De informatie die volgt is gebaseerd op de interpretatie van de lesgever. Zoals vaker het geval is in capoeira kunnen uitleg, regels en zelfs “feiten” verschillen per lesgever en groep. Het is belangrijk dit in het achterhoofd te houden, want er is geen één waarheid in capoeira.
Ao pé do berimbau
Dit betekent letterlijk “aan de voet van de berimbau”.
Wanneer een nieuw spel in de roda gestart wordt, gaat er steeds een paar “aan de voet van de berimbau zitten”. Ter hoogte van de berimbau gunga hurk je neer tegenover je partner. Hou zowel je partner als de spelers in de roda goed in de gaten. Je blijft gehurkt wachten totdat je een teken krijgt van degene die de roda leidt om het spel te starten. Kijk ook altijd de leider van de roda aan voordat je vertrekt, om jezelf ervan te verzekeren dat je toestemming hebt.
Enkele tips:
- Wanneer er geen jogo de compra geldt moet je altijd naar de voet van de berimbau komen om in de roda te kunnen gaan spelen.
- Wanneer de bateria net gestart is (bij de aanvang van de roda of na een onderbreking)…
- hebben de twee meest gevorderde capoeiristas meestal het voorrecht om het eerste spel te spelen. Meestal zal er een paar aangeduid worden dat de roda mag openen.
- wacht je steeds totdat de zang gestart is, pas bij het eerste refrein (of op het teken van de leidinggevende) mag je starten.
- Wacht netjes je beurt af om plaats te nemen voor de berimbau. Trainers met hoge graduaties krijgen meestal voorrang om sneller aan de voet van de berimbau te gaan zitten..
- Je hoeft niet persé een partner te hebben aan de overkant van de roda. Wanneer je alleen hurkt zal er automatisch een andere speler je komen vergezellen.
Saída pro jogo
Betekent letterlijk “uitgang naar het spel”, maar je vertaalt het best naar “vertrekken naar het spel”, met andere woorden van ao pé do berimbau jezelf naar het centrum van de roda verplaatsen om het spel te starten.
Wanneer de persoon die de roda leidt het teken geeft mag het paar dat gehurkt aan de bateria zit hun spel starten. De leider kan het signaal geven door te knikken, met de berimbau naar beneden te wijzen of door middel van een verbaal signaal (bv. improvisatie in een liedje). Als je niet zeker bent kijk je best ook de leider even aan ter bevestiging.
Soms wordt er geen signaal gegeven en dient de hoogst gegradueerde speler van het paar te beslissen wanneer ze starten. Dit is meestal wanneer het vorige paar stopt met spelen, of het spel te lang duurt. In dat tweede geval zal de meest ervaren speler zelf een teken geven aan het spelende paar. Dat kan bijvoorbeeld door kort recht te staan en eenzelfde signaal te geven als bij jogo de compra.
De saída pro jogo gebeurt veelal met een floreio. In capoeira regional of contemporânea is dat heel vaak een (variant van) aú. In benguela wordt een aú pequeno, rolê, aú de benguela of queda de rins vaak gebruikt. In capoeira angola start men dan weer vaak met een soort queda de rins. De keuze is meestal echter vrij.
Opgelet, wanneer je met een grote beweging wil starten, zet dan eerst al een stap in de roda zodat je de bateria niet raakt met het been waarmee je een zwaaibeweging maakt (bv. aú).
Jogo de compra
De letterlijke vertaling is “spel van het kopen”. Dit betekent dat één van beide spelers in de roda telkens vervangen wordt door een nieuwe speler, zodat het spel ononderbroken blijft lopen. Dit in tegenstelling tot de werkwijze waarbij telkens een nieuw paar aan de voet van de berimbau gaat hurken om een nieuw spel te starten.
Hoe koop je een spel:
- Ga in de binnenkant van de roda staan, aan de helft waar de bateria zich bevindt.
- Wacht op een veilig moment en steek je arm uit tussen het spelend paar. Je rug wijst naar de persoon die je gaat vervangen en je kijkt de persoon waarmee je wil spelen aan.
- Hou je andere arm ter bescherming voor je gezicht.
- De speler achter je verlaat de roda en jij neemt zijn plaats in in het spel tegen de andere speler.
Enkele tips:
- Verzeker jezelf ervan dat jogo de compra is toegelaten door degene die de roda leidt.
- Maak oogcontact met de leider van de roda om toestemming te krijgen het spel te kopen.
- Je koopt meestal de persoon die al het langst aan het spelen is uit. Maar als er een hoge graduatie speelt (bv. instrutor of hoger), ga je steeds daartegen spelen ookal heeft die persoon al meerdere keren na elkaar gespeeld.
- Koop niemand uit als die in het midden van een beweging is (zeker bij floreios)!
- Koop enkel iemand uit vanaf de helft van de roda waar de bateria zich bevindt.
- Verzeker jezelf ervan dat de spelers in de roda je opmerken, maak je intentie duidelijk.
- In capoeira angola wordt er zeer zelden aan jogo de compra gedaan.
- Wacht aan de bateria netjes je beurt af om het spel te kopen. Ook hier krijgen trainers met hoge graduaties meestal voorrang om sneller een spel te kopen.
- Wanneer jij uitgekocht wordt, stap je achterwaarts terug de roda in zodat je de twee spelers in de roda niet uit het oog verliest.
Volta ao mundo
Betekent letterlijk “om de wereld heen” of “draai om de wereld”.
Bij volta ao mundo lopen de twee spelers in de roda een rondje langs de binnenkant van de roda. Dit gebeurt bijna altijd in tegenwijzerzin. Dit kan één “rondje” zijn, of meerdere. Men stopt aan de bateria en gaat opnieuw aan de voet van de berimbau zitten om een nieuw spel te starten.
Een volta ao mundo wordt gedaan in verschillende situaties:
- Wanneer één van beide spelers uitgeput is en even op adem wil komen.
- Wanneer het spel “gebroken” werd of niet vlot meer liep (door bv. een worsteling, iemand die viel, een gevaarlijke situatie, …).
- Wanneer jogo de compra toegepast werd en beide spelers met een “schone lei” willen starten.
Het doel van volta ao mundo is om even tot rust te komen en de sfeer, situatie en je tegenspeler in je op te nemen. Na een volta ao mundo ga je opnieuw ao pé do berimbau zitten om het spel opnieuw op te starten. Je kan volta ao mundo beschouwen als de “reset knop” van een capoeiraspel.
Bij volta ao mundo (voornamelijk in angola) kan het voorkomen dat beide spelers aan de overkant van de roda lopen en hun armen uitreiken naar elkaar, om contact te maken met de handen. Dit kan ook als chamada beschouwt worden.
Opgelet, volta ao mundo is deel van het spel. Verlies je tegenspeler niet uit het oog. Tijdens volta ao mundo kan je partner opeens een draaiende trap of een vingativa geven om je te verrassen, zeker wanneer hij achter je loopt.
Jogo de dinheiro
Dit betekent letterlijk “spel van het geld” en wordt ook wel “apanha laranja no chão tico-tico” genoemd (grijp de sinaasappel van de grond, tico-tico). Een tico-tico is een soort vogel.
Jogo de dinheiro is een spel binnen het capoeiraspel zelf en is deel van de folklore van capoeira. Bij jogo de dinheiro wordt in de roda capoeira gespeeld zoals anders, maar in het midden van de roda wordt er een voorwerp (caxixi, zakje met geld of snoep) gelegd. Om het spel te winnen moet je als eerste het voorwerp kunnen “stelen” door het met je mond vast te nemen.
Deze variant werd in Brazilië uitgevonden op straat. Capoeiristas werkten vaak als straatartiest en probeerden wat geld te verdienen door capoeira te spelen, acrobatische trucjes te demonstreren of muziek te maken. Bij jogo de dinheiro was het de bedoeling dat er munten uit het publiek verzameld werden waar men om ging spelen. De munten werden in een doek gebonden en in het midden van de roda gelegd. De winnaar van het spel mocht de buit houden.
Het is absoluut niet de bedoeling om zo snel mogelijk naar de buit te graaien. Bij jogo de dinheiro is inzicht en geduld fundamenteel. Vandaag wordt deze spelsoort voornamelijk gebruikt om deze vaardigheden aan te leren of als een leuke variant tijdens feestelijke rodas (Kerst, Pasen, Sinterklaas, …).
Voor jogo de dinheiro is er een specifiek berimbauritme, namelijk “Santa Maria” dat ook wel “Apanha Laranja No Chão Tico-Tico” genoemd wordt.
Hierond vind je een opname van jogo de dinheiro gevolgd door jogo de navalha:
Een spelletje jogo de dinheiro tussen twee gerenommeerde mestres:
Jogo de navalha
Dit betekent letterlijk “spel van het scheermes”. Ook dit is een variant op het traditionele capoeira angola dat men begon te spelen om indruk te wekken op straat of tijdens shows. Bij jogo de navalha plaatst men een klassiek scheermes tussen de grote teen en de tweede teen. Vervolgens wordt er zo capoeira gespeeld.
Jogo de navalha is een test op de lichaamscontrole en het lef van de spelers. Het aantal bewegingen die gebruikt worden zijn gelimiteerd tot bewegingen die zich er goed toe verlenen om de tegenspeler te snijden. Denk bijvoorbeeld aan meia lua de compasso of armada.
Vandaag de dag wordt er in de meeste gevallen geen mes in de de houder van een scheermes geplaatst, om het gevaar te beperken. Vroeger was dat echter anders, toen bijna elke capoeirista standaard gewapend was met een scheermes of vouwmes.
Voordat men jogo de navalha had uitgevonden gebeurde het wel eens dat een capoeirista een scheermes boven haalde in het midden van een roda of tijdens een confrontatie met de poltie of een rivaliserende bende. Een mes werd vaak in de hoed, mouw of broekspijp verstopt en werd verborgen gehouden totdat de kans zich voordeed om het snel tevoorschijn te halen en de tegenspeler te snijden. Heel wat rodas of confrontaties draaiden zo uit op bloedvergieten en zelfs de dood. In die tijd hadden capoeiristas (en malandros in het algemeen) de gewoonte om een zijden sjaal te dragen om hun keel te beschermen tegen navalhas.
Er zijn verschillende berimbau-ritmes die gebruikt worden tijdens deze spelsoort. Het meest voorkomende is Santa Maria.
Hieronder zie je een oude opname van capoeira angola. Vanaf 3:20 veranderd het spel in jogo de navalha:
In deze video zie je vanaf 8:20 een modernere versie:
